W 2 poł. XVIII w. zamek był głównym ośrodkiem życia politycznego i kulturalnego w Polsce. W 1773 r. obradowała w zamku Komisja Edukacji Narodowej i w tymże roku odbył się sejm rozbiorowy wsławiony dramatycznym wystąpieniem Tadeusza Rejtana. Odbywały się słynne „obiady czwartkowe”, na które król zapraszał przedstawicieli nauki i kultury i dyskutowano wówczas o rozwoju gospodarki, nauki i kultury w kraju. Opracowywano projekty reform ustrojowych, których ukoronowaniem była uchwalona przez Sejm Wielki Konstytucja 3 maja.
Sale po ostatniej przebudowie przetrwały bez większych zmian (nie licząc wywozu do Moskwy i Petersburga dzieł sztuki i pamiątek historycznych, w znacznej części zresztą rewindykowanych po traktacie ryskim) do II wojny światowej, w czasie której Zamek Królewski został najpierw ograbiony przez hitlerowców, a następnie doszczętnie zrujnowany (X-XII 1944 r.). Odtworzony został dzięki staraniom całego społeczeństwa polskiego oraz darczyńcom z zagranicy w latach siedemdziesiątych. Wśród wnętrz udostępnionych do zwiedzania wyróżniają się: pomieszczenia króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, Sala Prospektowa z zespołem 23 widoków Warszawy namalowanych przez Canaletta, Sala Audiencyjna z obrazami Bacciarellego i Kaplica Królewska), Wielki Apartament (m.in. Pokój Marmurowy z pocztem królów polskich namalowanym przez Bacciarellego, Sala Rycerska z obrazami historycznymi Bacciarellego i 22 brązowymi popiersiami wybitnych Polaków, Sala Assamblowa ozdobiona kolumnami i lustrami, Sala Rady – miejsce „obiadów czwartkowych”), sale sejmowe (Izba Poselska – miejsce obrad Sejmu Wielkiego, Izba Senatorska – jedno z dwóch miejsc zaprzysiężenia Konstytucji 3 maja).
Do płd. skrzydła zamku przylega Biblioteka Królewska zbudowana w 2 poł. XVIII w. z inicjatywy króla Stanisława Augusta Poniatowskiego wg proj. Dominika Merliniego, Jana Christiana Kamsetzera i Jakuba Kubickiego. Koło biblioteki, na skraju skarpy, usytuowany jest pałac „Pod Blachą”, zbudowany w 1720 r. dla Jerzego Dominika Lubomirskiego – podkomorzego koronnego. Nazwa powstała od rzadko wówczas spotykanego pokrycia dachu. Pałac przejął w 1777 r. król Stanisław August Poniatowski, który zlecił Dominikowi Merliniemu przebudowę wnętrz. Przechodzimy na ul. Świętojańską. Wchodzimy na teren Starego Miasta wytyczonego zapewne na przełomie XIII i XIV w. Zajmuje ono stosunkowo niewielką powierzchnię otoczoną murami obronnymi. Pośrodku założenia znajduje się prostokątny rynek, z którego wychodzą regularnie ulice tworzące sieć. Założenie to przetrwało w zasadzie nie zmienione do dnia dzisiejszego. Początkowo zabudowa była drewniana. Stopniowo, a szczególnie po pożarze w 1607 r., drewniane domy zastępowane były murowanymi kamienicami. Od końca XVIII do pocz. XX w. Stare Miasto przeżywało regres, wiele budowli w tym czasie podupadło. W 1906 r. podjęto próbę stopniowego ratowania najcenniejszych kamienic. W 1928 r. kamienice w rynku zyskały nowe malowidła wykonane przez artystów polskich: F. Kowarskiego, T. Gronowskiego, W. Borowskiego, S. Rzeckiego, L. Slendzińskiego, Z. Stryjeńską i in. Podczas powstania warszawskiego Stare Miasto zostało zburzone w 90%. Odbudowę po wojnie zakończono w 1963 r.