Świat roślinny, zwierzęcy i ochrona przyrody

Mazowsze po okresie zlodowaceń pokryte było kompleksami leśnymi. Intensywne wyręby mające na celu pozyskanie terenów pod uprawy rolne rozpoczęły się dopiero w średniowieczu. Najpierw wyrąbane zostały duże połacie lasu po lewej stronie Wisły, a następnie po prawej. Pozostałościami puszcz są istniejące do dziś dość duże kompleksy leśne: puszcze – Kampinoska, Kurpiowska, Biała, lasy – Miszewskie, Łochowskie, Młochowskie, Chojnowskie, Garwolińskie, Celestynowskie. W lasach Mazowsza dominuje sosna, występująca w monokulturach bądź z domieszką dębu, brzozy brodawkowatej, topoli, osiki, lipy i grabu. Stosunkowo rzadko występuje świerk, modrzew, buk i topola czarna. Tereny podmokłe porastają lasy liściaste – olsy i łęgi. Dominuje tu olsza czarna, topole biała i czarna oraz brzoza brodawkowata. Podszycie – bogatsze w lasach niż borach – stanowią na ogół leszczyna, jałowiec i podrosty drzew. Runo na ogół jest bardzo bogate, co jest widoczne zwłaszcza wiosną, w okresie kwitnienia roślin.

Wśród zwierząt są przedstawiciele ssaków: łosie, jelenie, samy, dziki i dość rzadko wilki. Występują także zające, lisy, rysie (od niedawna), bobry, nietoperze i drobne gryzonie.

Bogaty jest świat ptaków.

Licznie występują gady i płazy, szczególnie w zbiorowiskach roślinnych na terenach podmokłych i wzdłuż cieków wodnych.

Dość licznie reprezentowane są ryby i minogi.

Bardzo bogaty i nie do końca zbadany jest świat owadów, których zidentyfikowano już ponad 5000 gatunków.

Najcenniejsze obszary pod względem przyrodniczym na północnym Mazowszu i terenach przyległych zostały objęte ochroną prawną. Utworzony jest jeden park narodowy – Kampinoski, drugi pod względem powierzchni w Polsce. Istnieje 7 parków krajobrazowych: Nadbużański (największy w Polsce), Chojnowski, Gostynińsko-Włocławski, Brudzeński, Górznieńsko-Lidzbarski, Welski i Mazowiecki. Na opisywanym terenie istnieje ponad 110 rezerwatów przyrody – najwięcej, bo aż 50, w dawnym woj. stołecznym warszawskim, w znacznej mierze dzięki staraniom byłego wojewódzkiego konserwatora przyrody – mgr. Czesława Łaszka. Park narodowy, parki krajobrazowe i prawie wszystkie rezerwaty przyrody zostały dość szczegółowo opisane w przewodniku. Sporo jest również pomników przyrody – pojedynczych tworów przyrody bądź ich skupisk. Są to głazy narzutowe, okazałe drzewa, aleje zabytkowe, niewielkie stanowiska roślin rzadkich, źródliska i in. Wobec olbrzymiej ich liczby wymienione są jedynie zdaniem autorów najciekawsze.