Nowe Miasto

Duża wieś licząca ponad 2000 mieszk., położona nad rzeką Soną (lewy dopływ Wkry), przy drodze Płońsk-Nasielsk. Siedziba urzędu gminy.

Początki osady wiążą się z istnieniem wczesnośredniowiecznego grodu, a potem dworu książęcego. W XIV w. odbywały się tutaj sądy i była siedziba starostwa niegrodowego. Lokacja miasta w 1388 r. z nadania księcia mazowieckiego Janusza I. W 1420 r. nastąpiło potwierdzenie i rozszerzenie praw miejskich chełmińskich. Dynamiczny rozwój w XVI-XVII w. oparty na browarnictwie, gorzelnictwie i wyrobie sukna. Od 1564 r. miasto było siedzibą starosty. W wyniku zniszczeń podczas wojen szwedzkich w poł. XVII i na początku XVIII w. oraz licznych klęsk żywiołowych nastąpił upadek miasta. Od 1752 r. starostą w Nowym Mieście był Kazimierz Krasiński, oboźny wielki koronny. W 1792 r. wybudowany drewniany ratusz. W 1869 r. utrata praw miejskich. 15-17 sierpnia 1920 r. w mieście i okolicy zacięte boje z bolszewickimi 4 i 16 Dywizją Strzelców ze składu XV armii prowadziła 18 DP pod dowództwem gen. Franciszka Kraliczki-Krajowskiego ze składu V armii WP. W 1939 r. Nowe Miasto liczyło 3000 mieszk. W czasie II wojny światowej ludność żydowska zamknięta była w getcie, następnie wywieziona do obozów zagłady, a zabudowa wsi została poważne zniszczona.

Kościół par. pw. Świętej Trójcy wzniesiony w 2 poł. XV w. W XVI w. dobudowa kaplicy od płd. Przebudowany na przełomie

XVII i XVIII w. Późnogotycki, murowany z cegły z dekoracyjnym użyciem zendrówki i kamieni polnych, oszkarpowany. W zewnętrzną ścianę prezbiterium wmurowana jest kamienna maska, być może dawniejsze bóstwo pogańskie. Jednonawowy, z węższym, zamkniętym trójbocznie prezbiterium. Portale gotyckie z 2 poł. XV w. W prezbiterium są wnęki na sedilia z półkolistymi, nadwieszonymi na konsolach arkadami. Wewnątrz XVIII-wieczny obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem otoczony lokalnym kultem. Dzwonnica z 1863 r. drewniana, na rzucie kwadratu. Konstrukcji słupowej, oszalowana. Jednokondygnacyjna, nakryta dachem namiotowym z latarnią. W górnych częściach ścian naprzemianlegle po 2 lub 3 otwory dzwonowe.

Na cmentarzu rzymskokatolickim zbiorowa duża mogiła żołnierzy polskich poległych w 1920 r.

Cmentarz żydowski, na tzw. Folwarku. Zaniedbany, zachowało się ok. 10 nagrobków, na jednym z nich widnieje data – 1840.

We wsi pomnik przyrody – głaz narzutowy, gnejs różowy średnioziarnisty, o wysokości 100 cm i obwodzie 1470 cm.