LIDZBARK

Miasto na Równinie Urszulewskiej, położone nad rzeką Wel i jeziorem Lidzbarskim Wielkim, na płd. skraju Pojezierza Iławskiego. Nazwa miasta w odróżnieniu od Lidzbarku Warmińskiego podawana jest czasem w brzmieniu Lidzbark Welski. Miasto jest popularnym ośrodkiem turystycznym. Liczy ok. 8400 mieszk. Siedziba urzędu gminy. W mieście działa zakład meblarski, tarlak, cegielnia, garbarnia, mleczarnia i wytwórnia materiałów budowlanych. Działa tu Towarzystwo Miłośników Lidzbarku Welskiego i Muzeum Pożarnictwa.

Po 1138 r. należał do ziemi michałowskiej zarządzanej przez księcia Bolesława Kędzierzawego. W 1301 r. lokacja miasta i erygowanie parafii.

W 1303 r. wraz z ziemią michałowską został przejęty przez Krzyżaków.

Był siedzibą krzyżackiego wójta – prokuratora (odpowiednik administratora).

Na początku XV w. Lidzbark został otoczony murem obronnym. 9 lipca 1410 r. Lidzbark zdobyły wojska polsko-litewsko-ruskie pod dowództwem króla Władysława Jagiełły w trakcie ich wyprawy przeciw Krzyżakom. Następnie 9-11 lipca 1410 r. wojsko sprzymierzone rozłożyło się taborami pomiędzy jeziorami Trzeinno i Chełst. Po pokoju toruńskim w 1466 r.

Lidzbark powrócił do Polski. W 1576 r. odnotowano wizytę króla Stefana Batorego, a w 1628 r. wizytę króla szwedzkiego Gustawa Adolfa. W czasie najazdu szwedzkiego, w listopadzie 1655 r. Lidzbark został zajęty przez wojska szwedzkie pod wodzą króla Karola X Gustawa. Szwedzi zniszczyli miasto co zapoczątkowało jego regres. W 1772 r., w wyniku I rozbioru Polski, Lidzbark został włączony do zaboru pruskiego. W latach 1807-15 należał do Księstwa Warszawskiego, a następnie do Prus. W 1887 r. uruchomiono linię kolejową do Działdowa i Brodnicy, co wpłynęło na ożywienie gospodarcze miasta. W 1920 r. Lidzbark powrócił do Polski.

1-5 września 1939 r. w okolicy miasta walki z Niemcami prowadzili żołnierze polscy z Nowogródzkiej Brygady Kawalerii pod dowództwem gen. Władysława Andersa.

Kościół par. pw. św. Wojciecha, murowany i tynkowany, bez-stylowy, jednonawowy, zbudowany w miejscu dawnego zamku krzyżackiego w XV w., przebudowany po pożarze w 1746 r.

Kościół ewangelicki pw. Jezusa Żyjącego, zbudowany w 1829 r. Obok grota z kamieni zbudowana w 1945 r.

Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna (ul. Zamkowa). Zbudowana w adaptowanej do tego celu wieży zamkowej z XIV w. W sąsiedztwie fragmenty murów zamkowych.

Społeczne Muzeum Pożarnictwa (Nowy Rynek 18), założone w 1972 r. Zgromadzone są tu dokumenty i eksponaty obrazujące działalność straży pożarnej w mieście i okolicach. Do najciekawszych należą motopompy, sikawki, sprzęt alarmowy, umundurowanie i odznaczenia. Strażacy prowadzą również znaną z wysokiego poziomu artystycznego orkiestrę dętą.

Na cmentarzu rzymskokatolickim znajduje się obelisk poświęcony strażakom poległym w latach II wojny światowej. Cmentarz żydowski (ul. Zieluńska), zaniedbany, zachowało się niewiele nagrobków.

Jezioro Lidzbarskie Wielkie, rynnowe, o powierzchni 121,8 ha, długości 3500 m, szerokości 470 m, maksymalnej głębokości 25,5 m.