Budowa geologiczna i bogactwa mineralne

W podłożu centralnej Polski znajdują się sfalowana prekambryj-ska platforma wschodnioeuropejska, nachylona ku zach. (w okolicach Serocka na głębokości ok. 4000 m), zbudowana głównie ze skał krystalicznych i metamorficznych, oraz przylegająca do niej od zach. platforma paleozoiczna nakryta grubym hercyńskim zapadliskiem przedgórśkim będącym strefą tektoniczną rozłamów głębnych. Na platformach prekambryjskiej i paleozoicznej leżą utwory mezozoiczne naniesione w okresach transgresji morza, tj. głównie wapienie i margle. Utwory kenozoiczne z trzeciorzędu to morskie piaski glaukonitowe i kwarcytowe, które zostały przemieszczone podczas kolejnych zlodowaceń w czwartorzędzie.

Na omawianym terenie poza płn. krańcem dawnego woj. płockiego były tylko trzy starsze zlodowacenia: podlaskie, krakowskie i środkowopolskie. Zlodowacenie bałtyckie dotarło tylko na wspomniany kraniec dawnego woj. płockiego i jego płd. granica zbliżona jest do płn. granicy historycznego Mazowsza. Utwory znajdujące się na powierzchni terenu to polodowcowe morenowe gliny zwałowe, piaski i żwiry kemowe i sandrowe. Mają one miąższość do kilkuset metrów.

Doliny rzek mają często tarasy nadzalewowe, dna wypełniają torfy holoceńskie, mady rzeczne i piaski wydmowe. Z uwagi na znaczną miąższość utworów czwartorzędowych, surowce znajdujące się w skałach starszych na omawianym terenie nie są eksploatowane. Eksploatuje się głównie utwory czwartorzędowe, np.: iły jeziorne i gliny zwałowe jako surowiec do wyrobów ceramicznych, piaski rzeczne i wydmowe używane do produkcji szkła i cegieł silikatowych, żwiry sandrowe stosowane do produkcji betonu; rzadziej osady wapienne występujące pod torfami, które wykorzystywane są jako nawóz oraz torf.

Na omawianym terenie występują wody oligoceńskie i mineralne (»p. w Konstancinie i Osiecku) oraz wody termalne (Szczytno). Dawniej eksploatowano rudę darniową, a w Puszczy Kurpiowskiej również bursztyn. Bursztyn pojawił się jako tzw. porwak wyrwany przez lodowiec z dna Bałtyku, przemielony i przeniesiony tu wraz z piaskami sandrowymi.