Cytadela Warszawska
Cytadela
Cytadela to coś niepowtarzalnego w świecie. Głównie z takiego powodu, że jedna z największych europejskich twierdz (jest większa niż całe Stare Miasto), leżąca prawie w centrum miasta, jest zapomniana i nieodwiedzana przez turystów. Z Cytadeli można by zrobić jedną z największych atrakcji turystycznych stolicy. Niestety nikt o tym nie myśli, a obiekt niszczeje. Wielką atrakcją obiektu powinna zostać ogromna sieć podziemnych tuneli.
Cytadela została ukończona w 1836 roku. Stacjonowały w niej wojska rosyjskie. Królestwo Polskie było strategicznym miejscem – znajdowało się pomiędzy Rosją a Prusami. Zmieniająca się sytuacja międzynarodowa zmusiła władze carskie do dalszego wzmacniania twierdzy. W tamtych właśnie czasach powstał podobno tunel łączący Cytadelę z twierdzą Modlin. W 1909 podjęto decyzję o likwidacji twierdzy.
Część rozebrano, reszta twierdzy ucierpiała w czasie I wojny światowej i w dwudziestoleciu międzywojennym. Jednak to, co ocalało nadal robi wrażenie. Niestety twierdza, nie licząc paru miejsc, nie jest udostępniona zwiedzającym.
Możliwości zwiedzania
Można przejść się ulicami znajdującymi się na terenie cytadeli i wejść do niektórych fortów i pawilonów. Dla turystów przygotowano Muzeum X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej. Niestety poziom eksponatów w tym muzeum jest tak marny, że można sobie darować wchodzenie do niego.
Muzeum X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej
Adres: Warszawa, ul. Skazańców 25 (Żoliborz)
Tel.: (0-22) 839 23 83
Najważniejsze informacje
Cytadela – forteca wybudwana w latach 1832 – 1834 po stłumieniu powstania listopadowego. Miała siać postrach wśród buntowniczej Warszawy oraz miała być symbolem zwycięskiego caratu. Została wzniesiona w miejscu zburzonych dzielnic Żoliborza i Faworów, powstałych w XVIII wieku oraz koszar gwardii królewskiej z początku XVIII wieku.
Cytadela w 1852 roku została otoczona esplanadą – przestrzenią, na której nie wolno było budować domów. W 1870 roku wzmocniono ją fortami.
W Cytadeli znajdowało się więzienie śledcze (X Pawilon). Więziono w nim i tracono patriotów polskich, członków tajnych organizacji patriotycznych i rewolucyjnych. Zginęli tu mi.in. członkowie Tajnego Rządu Narodowego z 1863 roku, działacze rewolucyjni partii „Proletariat” oraz rewolucji 1905 – 07.
Wejście do Cytadeli znajduje się z Wybrzeża Gdyńskiego, schodami do Bramy Straceń. Przed Bramą znajduje się cmentarz więźniów, po prawej obelisk z fragmentem szubienicy, na której ginęli więźniowie polityczni. Za obeliskiem w murze widnieje tablica poświęcona pamięci członków Rządu Narodowego 1863 roku, partii Proletariat I i II, PPS i KPP.
Brama Straceń była miejscem egzekucji więżniów politycznych. W bramie znajduje się tablica powięcona pamięci bojowników o wolność i socjalizm. Na dzidzińcu stoi karetka więzienna tzw. kibitka (takimi kibitkami wywożono więźniów na Sybir) oraz fundamenty budynków koszar sotni kozackiej i kuźni, w której zakuwano w kajdany.
W X Pawilonie mieści się obecnie muzeum. Wystawa poświęcona jest dziejom więźniów i organizacji, do których należeli. Znajdują się tu także zrekonstruowane cele, m.in. cela Romualda Traugutta, naczelnika Tajnego Rządu Narodowego z 1863 roku, straconego na stokach Cytadeli w 1864 roku, zrekonstruowano także sale sądu. W dalszych salach muzeum znajdują się pamiątki po powstańcach z 1863 roku i zesłańcach na Sybir, obrazy i rysunki wykonane przez A. Sochaczewskiego, który za działalność polityczną został zesłany na syberię, gdzie przebywał 22 lata.
Godziny otwarcia:
środa-niedziela: 9.00-16.00
MUZEUM X PAWILONU CYTADELI WARSZAWSKIEJ
ul. Skazańców 25, tel. (0-22) 839-12-68 (centrala), (0-22) 839-23-83.
e-mail: xpawilon@muzeumniepodleglosci.art.pl
czynne: środy, czwartki, piątki, soboty i niedziele w godz. 9:00-16:00, wstęp bezpłatny.
Przewodnik dla grupy – do 25 osób – 40,00 zł, powyżej 25 osób – 60,00 zł.
HISTORIA CYTADELI WARSZAWSKIEJ I X PAWILONU
Muzeum X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej to jedno z najważniejszych muzeów martyrologicznych na ziemiach polskich.
Zlokalizowane na terenie twierdzy zbudowanej przez cara Mikołaja I w latach 1832-1834 po stłumieniu powstania listopadowego. Cytadela obsadzona silnym garnizonem, wyposażona w kilkaset armat, wzmocniona w latach późniejszych systemem 5 fortów oraz przyczółkiem mostowym na Pradze, miała zwiększyć kontrolę władz rosyjskich nad buntowniczą Warszawą; jednocześnie stała się kolejnym ogniwem w łańcuchu twierdz chroniących zachodnie rubieże Imperium Romanowów. W jej skład weszły m.in. istniejące od 1725 r. dawne koszary gwardii koronnej pieszej trzech ostatnich władców niepodległej Rzeczypospolitej, po 1815 r. przemianowane przez Rosjan na koszary Aleksandrowskie.
W jednym z budynków, tzw. X Pawilonie powstałym w 1. 1826-1828 w ramach rozbudowy wspomnianych koszar, zostało zlokalizowane centralne więzienie śledcze dla więźniów politycznych. Według szacunkowych danych przez Cytadelę, w której urzędowała komisja śledcza i ferujący wyroki sąd wojenny, przewinęło się około 40 tysięcy więźniów – bojowników o wyzwolenie narodowe i przemiany społeczne: członków tajnych organizacji niepodległościowych, uczestników powstań narodowych (zwłaszcza powstania styczniowego), działaczy polskiego ruchu robotniczego, uczestników rewolucji 1905-1907 r., uczestników manifestacji patriotycznych, strajków robotniczych i wielu innych. Kilkuset z nich stracono na stokach twierdzy, tysiące wywieziono stąd na katorgę bądź zesłanie syberyjskie. Wśród więźniów X Pawilonu były tak wybitne postaci polskiej historii jak Romuald Traugutt, Józef Piłsudski, Roman Dmowski, Gustaw Ehrenberg, ks. Piotr Ściegienny, Stefan Okrzeja i wielu innych.
Również okupanci niemieccy w latach 1915-1918 wykorzystywali Cytadelę do celów wojskowych; X Pawilon pełnił wówczas także funkcję więzienną, a na stokach odbywały się egzekucje.
Po odzyskaniu niepodległości w 1918 r., kiedy Cytadelę przejęło wojsko polskie, w X Pawilonie mieścił się początkowo areszt dla osób podlegających sądownictwu wojskowemu, później zaś przeznaczono go na mieszkania dla wojskowych z miejscowego garnizonu, a we wschodnim skrzydle wyeksponowano pamiątki po więźniach.
W latach okupacji niemieckiej 1939-1945 Cytadela, obsadzona oddziałami Wehrmachtu i SS, stanowiła silny punkt oparcia władz niemieckich.
Po II wojnie światowej Cytadela znalazła się w gestii wojska. X Pawilon wydzielono wraz z najbliższym otoczeniem i udostępniono zwiedzającym w 1963 r., w 100-lecie wybuchu powstania styczniowego, jako Muzeum X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej (stanowiące od 1990r. oddział Muzeum Niepodległości w Warszawie).
EKSPOZYCJE STAŁE W MUZEUM X PAWILONU
„Więźniowie X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej”
Zorganizowana w zrekonstruowanych wnętrzach więziennych ukazuje na tle dziejów obiektu historię zmagań Polaków o wyzwolenie narodowe i przemiany społeczne w epoce zaborów poprzez przedstawienie sylwetek więzionych tu osób oraz wydarzeń i organizacji, w których działali, poczynając od spisków niepodległościowych z lat 1830-tych aż do odzyskania niepodległości w 1918 r. Składają się na nią akta carskich władz represyjnych: dokumenty więzienne, śledcze i sądowe, prasa i druki ulotne poszczególnych organizacji, fotografie czołowych więźniów, pozostałe po nich pamiątki osobiste, realia i dzieła sztuki oraz cele imienne wielu więzionych tu wybitnych Polaków. X Pawilon jako miejsce, w którym rozstrzygały się losy wielu późniejszych katorżników i zesłańców, eksponuje również martyrologię Polaków na Syberii w epoce zaborów, ukazaną m.in. w kolekcji prac malarza – sybiraka Aleksandra Sochaczewskiego, także więźnia X Pawilonu.
Z ww. ekspozycją związane jest również otoczenie X Pawilonu – dawny dziedziniec więzienny będący miejscem spacerów aresztantów, droga straceń i Brama Straceń, przez którą wyprowadzano skazańców na miejsce egzekucji, oraz dwa upamiętnione miejsca kaźni: na stokach nad Wisłą miejsce egzekucji działaczy polskiego ruchu robotniczego, zwłaszcza uczestników rewolucji 1905-1907 r. wraz z symbolicznym cmentarzem straconych, oraz leżące na południe od Cytadeli miejsce egzekucji powstańców styczniowych, m.in. członków Rządu Narodowego z R. Trauguttem na czele.
„Józef Piłsudski w X Pawilonie”
(stanowiąca wyodrębnioną część powyższej ekspozycji)
Ukazuje fragment biografii J. Piłsudskiego wiążący się z X Pawilonem: jego pobyt tutaj, kiedy jako czołowy przywódca PPS i redaktor „Robotnika” został tu osadzony wraz z żoną Marią 18 IV 1900 po wykryciu drukarni tego pisma w jego ówczesnym mieszkaniu w Łodzi. Dokumenty i fotografie ilustrują jego aresztowanie, pobyt w X Pawilonie, przebieg śledztwa, okoliczności związane z symulowaniem przezeń choroby psychicznej w celu wydostania się stąd, wreszcie przewiezienie go 15 XII t.r. na „leczenie” do szpitala w Petersburgu i udaną stamtąd ucieczkę 14 V 1901.
SYBIRACY 1940 – 1956
Wystawa „Sybiracy 1940-1956” upamiętnia losy Polaków represjonowanych na Wschodzie. Jej wielowątkowa tematyka koncentruje się na dwóch zasadniczych problemach – realiach życia na tzw. wolnym osiedleniu i świadectwach pobytu obywateli Rzeczypospolitej w sowieckich obozach. Na ekspozycji przedstawione są też wybrane aspekty polskiego wychodźstwa z ZSRR w czasach II wojny światowej oraz dzisiejsze działania dokumentujące stalinowskie represje.
Wszystkie prezentowane na wystawie obiekty pochodzą z Kolekcji Sybirackiej Muzeum Niepodległości, liczącej obecnie około 1400 jednostek. Do najciekawszych należą realia wykonane i wykorzystywane na zesłaniu lub w obozach, takie jak przedmioty codziennego użytku czy pamiątki o charakterze patriotyczno-religijnym. Dużą wartość poznawczą posiadają też archiwalia oraz fotografie dokumentujące losy Polaków na Wschodzie. Obok muzealiów upamiętniających zesłania na ekspozycji znajdują się obrazy i rysunki tworzone przez utalentowanych Sybiraków już po powrocie do kraju. Są one nie tylko ilustracją autentycznych wydarzeń, ale też artystyczną wizją wewnętrznych doznań osób poddanych represjom.
Wystawa adresowana jest przede wszystkim do młodych ludzi, dla których deportacje obywateli II Rzeczypospolitej do ZSRR stanowią dość odległą historię, znaną na ogół jedynie z podręczników. Należy przypuszczać, że kontakt z materialnymi świadectwami zesłań pozwoli im lepiej zrozumieć problem polskich doświadczeń na Wschodzie.
Wystawie towarzyszy wydawnictwo ilustrowane „Kolekcja Sybiracka – Katalog zbiorów” (2002).
LEKCJE MUZEALNE – CYTADELA
(MUZEUM X PAWILONU CYTADELI WARSZAWSKIEJ, ODDZIAŁ MUZEUM NIEPODLEGŁOŚCI W WARSZAWIE)
1. Powstanie styczniowe
2. Walka Polaków o niepodległość na przykładzie więźniów X Pawilonu
Lekcje prowadzone są na ekspozycjach X Pawilonu, leżącego na terenie Cytadeli Warszawskiej.
Cena: do 25 osób – 40 zł, powyżej 25 osób – 60 zł Zamówienia lekcji muzealnych w Muzeum X Pawilonu C.W. należy zamawiać pod nr tel: 839 12 68
3. Józef Piłsudski w X Pawilonie. W jej skład wchodzą: słowo wstępne, recytacja fragmentów „Psychologii więźnia” Józefa Piłsudskiego w wykonaniu aktora Jerzego Molgi oraz oprowadzenie po wystawie „Józef Piłsudski w X Pawilonie”. Cena – 150 zł.